“Chúng ta không thể giải quyết các vấn đề của mình với cùng một tư duy mà chúng ta đã sử dụng khi tạo ra chúng”

— Albert Einstein

Đã đến lúc cần tối ưu hóa khối lượng

Cho dù nhà đầu tư nghe tin tức, đọc báo hay truy cập thông tin tài chính qua mạng, điều mà bạn thường thấy nổi bật trên tiêu đề là sự thay đổi giá của các chỉ số chính. Giá của chỉ số luôn là tiêu đề chính, còn khối lượng giao dịch của chỉ số thường bị bỏ quên hoặc chỉ được nhắc đến trong phần chú thích.

Tuy nhiên, khi chúng ta đi sâu vào phân tích dữ liệu này, sẽ nhận thấy rằng có một vấn đề lớn hơn với khối lượng giao dịch của chỉ số, đó là nó rất sai lệch. Hầu hết các nhà cung cấp dữ liệu lớn như Dow Jones, Reuters, Thomson đều cung cấp thông tin khối lượng gần như vô giá trị. Dữ liệu dễ gây hiểu lầm này được phân phối đến các công ty môi giới, các hãng tin, và người dùng trên internet. Vấn đề dữ liệu này dẫn đến việc tôi đã ngừng sử dụng dữ liệu khối lượng của các chỉ số trong hơn một thập kỷ qua.

Khối lượng truyền thống: Sự không nhất quán giữa giá và khối lượng

“Trong quá trình học hỏi về thị trường chứng khoán, học viên sẽ nhận ra rằng các con số tương đối gần như luôn hữu ích hơn dữ liệu thô tuyệt đối. Các nhà quan sát chuyên sâu nghiên cứu không chỉ khối lượng giao dịch thực tế mà còn nghiên cứu tỷ lệ hay phần trăm mà khối lượng đó chiếm trong tổng khối lượng.”

—Harold M. Gartley, 1935

Vậy vấn đề của dữ liệu khối lượng là gì? Một điểm quan trọng là sự không nhất quán giữa giá của chỉ số và tổng khối lượng giao dịch của chỉ số đó. Lẽ ra khối lượng giao dịch nên được hiểu trong mối quan hệ với giá, thì dữ liệu về khối lượng của các chỉ số và sàn giao dịch lại không phản ánh điều này.

Giá các chỉ số được tính bằng cách cộng hiệu suất (mức tăng/giảm) theo từng thành phần trong chỉ số dựa trên trọng số của chúng. Trọng số này thường được xác định dựa trên nhiều phương pháp như vốn hóa, doanh thu, cổ tức, trọng số ngang bằng, …. Thông thường, phương pháp được dùng là dựa vào vốn hóa thị trường của mỗi công ty – tức là giá trị của công ty được tính bằng số lượng cổ phiếu nhân với giá cổ phiếu. Kết quả là, trong một chỉ số có trọng số theo vốn hóa, các công ty có giá trị lớn hơn sẽ có ảnh hưởng lớn hơn. Ngược lại, các công ty có giá trị thấp hơn sẽ có tác động ít đáng kể hơn lên chỉ số. 

Ngược lại, khối lượng của chỉ số chỉ đơn giản là tổng số cổ phiếu giao dịch của tất cả các thành phần trong chỉ số. Điều này dẫn đến sự mất cân đối, bởi vì giá của chỉ số được tính theo trọng số, còn khối lượng thì không. Ngay cả việc sử dụng chỉ số giá có trọng số bằng nhau cho tất cả các thành phần (cổ phiếu) cũng không giải quyết được vấn đề. Dù cho mỗi thành phần có trọng số giá bằng nhau, nhưng không phải mỗi thành phần đều có trọng số khối lượng bằng nhau. Ví dụ, hãy xem xét hai cổ phiếu có vốn hóa bằng nhau. Cổ phiếu 1 giao dịch với giá 10 đô la mỗi cổ phiếu, còn cổ phiếu 2 là 100 đô la mỗi cổ phiếu. Nếu cả hai cổ phiếu được nhà đầu tư quan tâm như nhau, cổ phiếu có giá thấp hơn sẽ có khối lượng giao dịch gấp 10 lần cổ phiếu có giá cao hơn. Một ví dụ điển hình cho nguyên tắc này là việc chia tách cổ phiếu 2:1. Vậy điều gì xảy ra với khối lượng giao dịch? Thông thường, khối lượng sẽ tăng gấp đôi.

Vấn đề chính nằm ở đây. Dữ liệu giữa tổng khối lượng của chỉ số và giá của chỉ số không đồng nhất. Lấy ví dụ một cổ phiếu trong chỉ số có trọng số bằng nhau có mức tăng giá 2%. Sự thay đổi 2% này trong chỉ số S&P 500 với trọng số bằng nhau chỉ chiếm 0,00004 (.02 × 1/500) thay đổi trong chỉ số giá. Tuy nhiên, một thay đổi tương tự về khối lượng giao dịch có khả năng có mức ảnh hưởng hoàn toàn khác. Tiếp tục với ví dụ trước, giả sử khối lượng của cổ phiếu tăng 2%. Như vậy, cả giá và khối lượng của cổ phiếu đều tăng 2%. Tuy nhiên, rất khó có khả năng rằng mức tăng khối lượng 2% của cổ phiếu này lại có cùng mức tác động trên tổng khối lượng của chỉ số S&P 500. Điều này là do khối lượng của chỉ số S&P 500 chỉ đơn giản là tổng khối lượng của tất cả 500 thành phần cộng lại. Tệ hơn nữa, thông thường, khối lượng được hiển thị của S&P 500 thực chất không phải là khối lượng của S&P 500 mà là khối lượng của tất cả các mã niêm yết trên sàn NYSE.