Vì sao Bessent khuyến nghị Nhật tăng lãi suất

Mục tiêu chiến lược: Giảm thâm hụt thương mại và bảo vệ sản xuất trong nước

Bộ trưởng Tài chính Mỹ Scott Bessent gần đây đã liên tục gây áp lực buộc Ngân hàng Trung ương Nhật Bản (BOJ) nâng lãi suất. Đằng sau phát biểu này không chỉ là nhận định kinh tế thông thường, mà là một phần trong chiến lược tiền tệ được phối hợp chặt chẽ, nhằm phục vụ lợi ích của Mỹ — đặc biệt là trong việc giảm thâm hụt thương mại và tăng sức cạnh tranh cho ngành sản xuất.

Mỹ từ lâu đã có thâm hụt thương mại lớn với Nhật. Năm 2013, con số này đạt 78,3 tỷ USD và vẫn ở mức cao cho đến nay. Theo Bessent, Nhật đang “tụt lại phía sau” trong việc kiểm soát lạm phát và cần nâng lãi suất. Về bản chất, đây là lời kêu gọi thu hẹp khoảng cách lãi suất Mỹ – Nhật, yếu tố hiện đang khiến đồng yên suy yếu mạnh.

Góc nhìn “thao túng tiền tệ”

Nhật Bản nhiều năm nằm trong danh sách theo dõi của Bộ Tài chính Mỹ về khả năng thao túng tiền tệ. Một số nghiên cứu cho rằng chính sách duy trì đồng yên yếu đã giúp Nhật tăng xuất khẩu nhưng đồng thời làm mất khoảng 896.600 việc làm tại Mỹ. Hiện Nhật là nước có thặng dư thương mại lớn thứ hai với Mỹ (62,4 tỷ USD) và thặng dư tài khoản vãng lai tương đương 3,5% GDP.

Từ góc nhìn Washington, đồng yên yếu mang lại lợi thế “không công bằng” cho hàng xuất khẩu Nhật. Nếu BOJ nâng lãi suất, đồng yên sẽ mạnh hơn, giảm bớt lợi thế này và giúp Mỹ cân bằng sân chơi thương mại.

Tại sao Mỹ hưởng lợi nếu Nhật tăng lãi suất?

1. Thu hẹp chênh lệch lãi suất
Nếu BOJ tăng lãi trong khi Cục Dự trữ Liên bang Mỹ (Fed) giảm lãi, chênh lệch lãi suất giữa hai nước sẽ thu hẹp. Điều này sẽ khiến đồng yên mạnh lên, dẫn đến:

• Hàng Mỹ rẻ hơn tương đối tại thị trường Nhật, giúp tăng xuất khẩu.

• Hàng Nhật trở nên đắt hơn tại Mỹ, giảm lợi thế giá của Nhật.

• Sản xuất quay về Mỹ hấp dẫn hơn khi chi phí ở Nhật không còn quá thấp.

2. Điều chỉnh dòng thương mại
Đồng yên mạnh sẽ làm hàng xuất khẩu chủ lực của Nhật (ô tô, điện tử…) kém cạnh tranh hơn, từ đó giảm thâm hụt thương mại của Mỹ. Thực tế, ngay sau khi Bessent phát biểu, đồng yên đã tăng 0,7% so với USD, còn chứng khoán Nhật giảm khi giới đầu tư lo ngại lợi nhuận xuất khẩu bị ảnh hưởng.

3. Hỗ trợ chính sách công nghiệp của Mỹ
Đây là một phần trong chiến lược “America First” — ưu tiên sản xuất trong nước mà không phải dựa hoàn toàn vào thuế quan. Một số chuyên gia gọi đây là “Hiệp ước Mar-a-Lago”: phối hợp chính sách tiền tệ để điều chỉnh thương mại, vừa giữ vị thế đồng USD, vừa tăng sức cạnh tranh xuất khẩu.

Bối cảnh chiến lược rộng hơn

Bessent không chỉ đưa ra lời khuyên, mà còn nằm trong chiến dịch gây áp lực đa hướng:

• Đàm phán thuế quan: Nhật chấp nhận gói đầu tư – tài chính 550 tỷ USD để đổi lấy việc Mỹ giảm thuế từ 25% xuống 15%.

• Giám sát tiền tệ: Nhật vẫn nằm trong danh sách theo dõi thao túng tiền tệ.

• Đánh giá định kỳ: Mỹ thường xuyên kiểm tra việc Nhật tuân thủ cam kết thương mại.

Ngoài ra, dù muốn đồng yên mạnh hơn, Mỹ vẫn hướng tới một USD yếu hơn một cách “có kiểm soát” trên thị trường toàn cầu — không phải phá giá, mà khuyến khích các đồng tiền khác mạnh lên để hàng Mỹ cạnh tranh hơn.

Tác động thị trường và triển vọng

Hiệu ứng đã thấy rõ: USD/JPY giảm xuống mức thấp nhất 3 tuần (~146,40) sau các phát biểu của Bessent. Với Nhật, tăng lãi suất có thể giúp kiểm soát lạm phát (hiện dự báo 2025 ở mức 2,7%) và hạ nhiệt xuất khẩu, nhưng cũng có nguy cơ làm giảm lợi nhuận doanh nghiệp và tăng trưởng chậm lại — điều này lại gián tiếp có lợi cho Mỹ.

BOJ vẫn thận trọng

Tại cuộc họp tháng 7/2025, BOJ giữ nguyên lãi suất 0,5% (cao nhất từ 2008), với lý do kinh tế trong nước vẫn nhiều bất ổn: xuất khẩu yếu, chi tiêu tiêu dùng chưa phục hồi mạnh, rủi ro toàn cầu và tác động từ chính sách thuế Mỹ.

• Thị trường dự đoán xác suất BOJ tăng lãi vào tháng 10 là ~54%, tháng 12 là ~71%.

• Một số thành viên BOJ lo ngại “bỏ lỡ thời điểm” nếu chần chừ, nhưng ngân hàng này vẫn ưu tiên chiến lược “chờ và quan sát”.

Tóm lại, BOJ có thể nâng lãi suất vào cuối 2025, nhưng chưa cam kết chắc chắn. Quyết định sẽ phụ thuộc vào số liệu lạm phát và tăng trưởng, không chỉ từ áp lực của Mỹ.