Vì sao trên 90% nhà đầu tư thua lỗ trên thị trường?
Bản Năng Sinh Tồn Và Tại Sao Điều Đó Khiến Bạn Thua Lỗ?
Nếu bạn từng tự hỏi tại sao lại khó tuân thủ các quy tắc giao dịch của mình, tại sao mình luôn rơi vào tình trạng thua lỗ, thì câu trả lời không nằm ở chiến lược của bạn, mà là tâm lý. Cụ thể hơn, đó là bản năng sinh tồn – một thứ đã được hình thành trong hàng triệu năm tiến hóa của con người. Điều này nghe có vẻ lạ lùng khi chúng ta nói đến giao dịch, nhưng nó thực sự có ảnh hưởng sâu sắc đến cách bạn ra quyết định trong thị trường tài chính.
Tại Sao Nhà Đầu Tư Coi Giao Dịch Là Sinh Tồn?
Hãy bắt đầu từ câu hỏi cơ bản: Tại sao nhiều nhà đầu tư coi giao dịch là một phần của sinh tồn?
Rất đơn giản, khi con người tham gia giao dịch, họ không chỉ nhìn vào các con số. Họ đang tìm kiếm tự do tài chính, khả năng thoát khỏi cuộc sống hiện tại. Nhiều người trong chúng ta bị giới hạn bởi mức lương cố định, công việc nhàm chán, hay những áp lực từ cuộc sống hàng ngày. Giao dịch hứa hẹn một điều gì đó hơn thế – một cánh cửa để thoát khỏi giới hạn đó.
Trên mạng xã hội, chúng ta thường thấy những nhà giao dịch thành công, với lối sống tự do, không phải làm việc dưới trướng ai, và sở hữu khoản lợi nhuận khổng lồ. Điều này tạo ra kỳ vọng rằng nếu chúng ta chiến thắng trong giao dịch, cuộc sống của chúng ta sẽ thay đổi mãi mãi. Giao dịch bỗng trở thành con đường dẫn đến sinh tồn trong một thế giới mà tài chính đóng vai trò quyết định sự tự do cá nhân.
Và khi bạn đã coi giao dịch như cách để sinh tồn, những sai lầm trong giao dịch trở nên tương đương với mối đe dọa đến sự sống còn của chính mình.
Bản Năng Sinh Tồn Khiến Bạn Quyết Định Sai Lầm Như Thế Nào?
Não bộ của chúng ta đã tiến hóa qua hàng triệu năm để giúp chúng ta sinh tồn trong môi trường khắc nghiệt. Khi đối mặt với nguy hiểm, bộ não sẽ kích hoạt một cơ chế phản ứng gọi là "fight or flight" (chiến đấu hoặc bỏ chạy), giúp chúng ta nhanh chóng đưa ra quyết định trong tình huống nguy cấp.
Vấn đề ở đây là, giao dịch không phải là một tình huống sống còn thực sự. Tuy nhiên, khi bạn mất tiền hoặc thua lỗ, não bộ vẫn kích hoạt phản ứng sinh tồn. Bạn cảm thấy lo lắng, sợ hãi và có nhu cầu phản ứng ngay lập tức để sửa chữa sai lầm, giống như cách một người sẽ phản ứng khi đối mặt với nguy hiểm trong tự nhiên.
Cụ thể hơn, khi bạn thua lỗ, bản năng sinh tồn thúc đẩy bạn tham gia giao dịch tiếp theo mà không suy nghĩ kỹ – điều mà chúng ta gọi là revenge trading (giao dịch trả thù). Đây là lúc bạn ra quyết định dựa trên cảm xúc, không phải lý trí. Thay vì tuân theo kế hoạch đã đặt ra, bạn đuổi theo thị trường với hy vọng nhanh chóng bù đắp lại khoản thua lỗ.
Điều này giống như khi một thợ săn trong tự nhiên bắn hụt mục tiêu đầu tiên và thay vì chờ đợi thời cơ thích hợp, anh ta hoảng loạn và bắt đầu bắn lung tung. Kết quả là, không những không bắt được con mồi, mà anh ta còn làm kinh động cả khu rừng, mất luôn cơ hội săn bắt.
Tại Sao Hơn 90% Nhà Đầu Tư Thua Lỗ?
Một câu hỏi thú vị được đặt ra là: Nếu giao dịch chỉ đơn giản là đoán giá lên hay giá xuống, thì chẳng phải tỷ lệ nhà đầu tư thắng và thua phải ở mức 50/50 sao? Thực tế, có tới hơn 90% nhà đầu tư thua lỗ, và điều này không thể được giải thích đơn giản bằng xác suất.
Lý do là vì con người không phải là những cỗ máy ra quyết định dựa trên lý trí. Khi bạn thua lỗ, thay vì xem đó là một phần tất yếu của giao dịch và tiếp tục tuân theo chiến lược, bạn lại phản ứng bằng cảm xúc, cố gắng tìm cách sửa chữa ngay lập tức. Bản năng sinh tồn thúc đẩy bạn vào thêm các giao dịch khác để "sửa sai", nhưng càng cố gắng, bạn càng rơi sâu vào vòng xoáy thua lỗ.
Chính tâm lý lo sợ mất mát, chứ không phải là khả năng dự đoán thị trường, đã đẩy tỷ lệ thất bại lên cao như vậy. Bạn không chỉ thua lỗ về tiền bạc mà còn đối diện với cảm giác thất bại, khiến não bộ rơi vào trạng thái hoảng loạn và đưa ra những quyết định không sáng suốt.
Làm Thế Nào Để Phá Vỡ Vòng Luẩn Quẩn Của Revenge Trading?
Để thoát khỏi cái bẫy tâm lý này, bạn cần phá vỡ vòng luẩn quẩn của những quyết định cảm xúc. Dưới đây là một số cách giúp bạn kiểm soát bản năng sinh tồn trong giao dịch:
Tạm Dừng Sau Mỗi Thua Lỗ: Sau khi thua lỗ, đừng vội vã nhảy vào giao dịch mới. Hãy bước ra khỏi bàn làm việc, đi dạo hoặc làm một điều gì đó không liên quan đến giao dịch. Điều này giúp bạn lấy lại bình tĩnh và tránh các quyết định cảm tính.
Viết Ra Quy Tắc Giao Dịch Của Bạn: Hãy thiết lập một kế hoạch giao dịch rõ ràng và ký kết với chính mình mỗi ngày. Đảm bảo rằng bạn chỉ tham gia giao dịch khi đã tuân theo các quy tắc đã đề ra, như chờ đợi điểm vào lệnh lý tưởng, xác định rõ ràng điểm dừng lỗ và mục tiêu lợi nhuận.
Xây Dựng Thói Quen Tốt: Sau mỗi lần thua lỗ, hãy thay thế thói quen revenge trading bằng một hoạt động tích cực. Bạn có thể tập thể dục, viết nhật ký giao dịch, hoặc tham gia vào một hoạt động sáng tạo để đánh lạc hướng cảm xúc tiêu cực.
Nhật Ký Giao Dịch: Mỗi ngày, hãy viết lại những giao dịch bạn đã thực hiện, cảm xúc bạn đã trải qua và những điều bạn học được. Điều này giúp bạn nhận ra các hành vi sai lầm và tránh lặp lại chúng.
Kế Hoạch Quản Lý Rủi Ro: Đặt ra giới hạn thua lỗ hàng ngày, chẳng hạn như chỉ cho phép một khoản thua lỗ duy nhất. Nếu đạt đến giới hạn đó, bạn phải dừng lại và chờ đợi ngày giao dịch tiếp theo.
Kết Luận: Kiểm Soát Bản Năng Sinh Tồn, Kiểm Soát Giao Dịch
Giao dịch chứng khoán không phải là một bài toán tung đồng xu với xác suất 50/50. Tâm lý con người, đặc biệt là bản năng sinh tồn, làm cho giao dịch trở nên phức tạp hơn nhiều. Tuy nhiên, bạn có thể vượt qua bản năng này bằng cách rèn luyện tính kỷ luật, kiểm soát cảm xúc và tuân thủ các quy tắc giao dịch đã đề ra.
Hãy nhớ rằng, thành công trong giao dịch không chỉ dựa trên việc chọn đúng cổ phiếu, mà còn phụ thuộc vào việc quản lý bản thân và ra quyết định một cách lý trí, thay vì theo cảm xúc.
