Thị trường chứng khoán Việt Nam: đầu tư dài hạn liệu có sống?
Thị trường chứng khoán Việt Nam trong mắt nhiều nhà đầu tư luôn mang đến sự hấp dẫn nhờ vào tiềm năng tăng trưởng kinh tế, dân số trẻ, và sự hội nhập toàn cầu. Tuy nhiên, thực tế cho thấy, đầu tư dài hạn trên thị trường này gặp nhiều thách thức, thậm chí không mang lại lợi ích như kỳ vọng. Đây là góc nhìn cá nhân tôi muốn chia sẻ đến các nhà đầu tư đang tham gia hoặc chuẩn bị tham gia thị trường, đặc biệt là những nhà đầu tư mới.
Tổng số lượng tài khoản giao dịch chứng khoán tại thị trường Việt Nam đến cuối tháng 9/2024 đạt 8,86 tài khoản chứng khoán, giả sử mỗi một tài khoản chứng khoán được mở mới được một cá nhân thì tỷ lệ công dân sở hữu tài khoản chứng khoán là 8,8%. Dĩ nhiên trên thực tế chúng ta có thể dự đoán là khoảng 2-3% dân số có tài khoản chứng khoán vì một người có thể có nhiều hơn 1 tài khoản.
Bức tranh chung: Tại sao đầu tư dài hạn khó mang lại lợi ích tại Việt Nam?
VN-Index: Tăng trưởng chậm trong gần một thập kỷ
Trong suốt gần 10 năm qua, VN-Index chỉ dao động quanh mức 1200 điểm, dù có những lúc đạt đỉnh ngắn hạn (~1500 điểm) nhờ các đợt tăng giá mạnh. So với các thị trường phát triển, đây là mức tăng trưởng rất chậm, không tương xứng với tiềm năng kinh tế của Việt Nam.
Tâm lý đầu cơ chi phối thị trường
Phần lớn nhà đầu tư tại Việt Nam vẫn có tâm lý đầu cơ ngắn hạn, chạy theo tin đồn và kỳ vọng lợi nhuận nhanh. Điều này khiến thị trường thiếu tính ổn định, khó thu hút dòng vốn dài hạn từ cả nhà đầu tư trong nước lẫn nước ngoài.
Các yếu tố cốt lõi ảnh hưởng đến đầu tư dài hạn
Chính sách không khuyến khích nắm giữ dài hạn
Thuế giao dịch cào bằng: Việt Nam áp dụng thuế trên giá trị giao dịch (0,1%), khiến nhà đầu tư dài hạn không có lợi thế so với nhà đầu tư ngắn hạn.
Thiếu cơ chế ưu đãi: Không có chính sách giảm thuế cho lợi nhuận dài hạn hoặc hỗ trợ cổ tức, khiến dòng tiền từ đầu tư dài hạn trở nên kém hấp dẫn.
Chính sách khiến doanh nghiệp không dám lớn
Lo ngại bị “để ý”: Nhiều doanh nghiệp lớn lo ngại bị giám sát chặt chẽ hơn về thuế, pháp lý, hoặc cạnh tranh không lành mạnh, dẫn đến tâm lý “ngại lớn”.
Chi phí vốn cao: Lãi suất vay vốn tại Việt Nam cao hơn nhiều so với khu vực, khiến doanh nghiệp phải tập trung vào lợi ích ngắn hạn thay vì mở rộng quy mô dài hạn.
Cách hoạt động của doanh nghiệp gây bất lợi cho cổ đông
Pha loãng cổ phiếu và ép cổ đông mua phát hành thêm: Nhiều doanh nghiệp liên tục phát hành thêm cổ phiếu mà không đảm bảo hiệu quả sử dụng vốn, gây thiệt hại cho cổ đông hiện hữu.
Minh bạch thông tin yếu: Các giao dịch nội bộ, báo cáo tài chính không rõ ràng, và thiếu chiến lược dài hạn là những vấn đề phổ biến.
Sự dễ dãi từ cơ quan quản lý và nhà đầu tư
Hành vi thao túng giá cổ phiếu
Những cổ phiếu như QCG, HAG, và DBC là minh chứng điển hình cho việc thao túng giá lặp đi lặp lại. Dù đã nhiều lần bị lừa, nhà đầu tư vẫn lao vào với hy vọng rằng "lần này sẽ khác" hoặc "mình sẽ không nằm trong nhóm bị lừa".
Lỗ hổng trong quản lý
Phạt hành chính không đủ răn đe: Các doanh nghiệp hoặc cá nhân thao túng giá chỉ bị phạt nhẹ, tạo tiền lệ xấu.
Thiếu cơ chế bảo vệ cổ đông: Quyền lợi cổ đông nhỏ lẻ thường không được bảo vệ trong các quyết định lớn của doanh nghiệp.
Tâm lý dễ dãi của nhà đầu tư
Chạy theo tin đồn: Nhà đầu tư thường bị thu hút bởi những kỳ vọng thiếu cơ sở, mà không phân tích kỹ lưỡng báo cáo tài chính hoặc chiến lược doanh nghiệp.
Thiếu tỉnh táo: Nhiều người nghĩ rằng mình đủ nhanh nhạy để thoát ra trước khi bong bóng giá vỡ, nhưng thực tế thường ngược lại.
Ví dụ cụ thể về các cổ phiếu "làm giá"
QCG (Quốc Cường Gia Lai)
Hoạt động làm giá:
QCG từng là một cổ phiếu "hot" nhờ vào các tin tức xoay quanh dự án bất động sản lớn hoặc các kế hoạch kinh doanh đầy tham vọng. Tuy nhiên, doanh nghiệp liên tục không đạt được kỳ vọng, lợi nhuận thực tế không tương xứng với thông tin được "thổi phồng".
Giá cổ phiếu thường được đẩy lên cao nhờ tin đồn, nhưng sau đó giảm mạnh khi thực tế không như kỳ vọng.
Tâm lý FOMO:
Nhiều nhà đầu tư vẫn lao vào QCG với hy vọng kiếm lời nhanh, mặc dù đã nhiều lần thấy doanh nghiệp không mang lại giá trị thực sự.
HAG (Hoàng Anh Gia Lai)
Hoạt động làm giá:
HAG từng là biểu tượng của ngành bất động sản và nông nghiệp Việt Nam. Tuy nhiên, doanh nghiệp đối mặt với nhiều vấn đề tài chính và dự án thua lỗ.
Giá cổ phiếu HAG từng bị thao túng bởi những tin tức “hồi sinh” hoặc kỳ vọng vào lợi nhuận từ các lĩnh vực mới, nhưng thực tế doanh nghiệp vẫn gánh nặng nợ và hiệu quả kinh doanh kém.
Tâm lý nhà đầu tư:
Nhà đầu tư thường bị thu hút bởi các “câu chuyện” về tiềm năng lớn lao, mặc dù lịch sử cho thấy doanh nghiệp này đã nhiều lần khiến cổ đông thất vọng.
DBC (Dabaco Group)
Hoạt động làm giá:
Cổ phiếu DBC từng có những giai đoạn tăng giá mạnh nhờ kỳ vọng vào mảng chăn nuôi và sản xuất thực phẩm. Tuy nhiên, giá cổ phiếu cũng chịu sự dao động lớn khi thông tin bị "bơm thổi".
Các đợt tăng giá nhanh thường đi kèm với tin đồn không được kiểm chứng hoặc kỳ vọng không bền vững.
Hậu quả:
Giá cổ phiếu lao dốc khi thông tin không như dự báo, nhưng điều này không ngăn cản nhà đầu tư FOMO ở các chu kỳ sau.
Hệ quả của những yếu tố trên
Niềm tin bị xói mòn: Sự thao túng và thiếu minh bạch khiến nhà đầu tư nhỏ lẻ mất lòng tin vào thị trường, chuyển sang đầu cơ ngắn hạn thay vì đầu tư dài hạn.
Thị trường bị kìm hãm: Khi các doanh nghiệp lớn không dám phát triển và dòng vốn dài hạn không được khuyến khích, VN-Index khó có thể bứt phá.
Thiệt hại lớn cho cổ đông: Cổ đông nhỏ lẻ thường chịu thiệt hại nhiều nhất khi các doanh nghiệp lặp lại những chiêu trò cũ mà không bị xử lý nghiêm minh.
Điều đáng nói là không chỉ các cổ phiếu nhỏ mà cả các cổ phiếu dẫn đầu thị trường cũng tăng giảm với mức độ khó tin ví dụ như:
HPG (Hòa Phát)
HPG là doanh nghiệp đầu ngành trong lĩnh vực thép, nhưng ngành này mang tính chu kỳ rất cao. Khi giá thép và nhu cầu giảm, lợi nhuận của HPG giảm mạnh, kéo theo giá cổ phiếu từ đỉnh 5x về đáy 1x.
Nhà đầu tư dài hạn mua ở đỉnh thường bị mắc kẹt trong chu kỳ giảm mà không biết thời điểm phục hồi sẽ đến khi nào.
SSI (Công ty cổ phần chứng khoán SSI):
Các công ty chứng khoán phụ thuộc vào thanh khoản thị trường và tâm lý nhà đầu tư. Khi thanh khoản giảm, lợi nhuận sụt giảm mạnh, khiến giá cổ phiếu giảm sâu.
SSI, VND từng tăng mạnh trong giai đoạn 2020-2021 nhờ thanh khoản bùng nổ, nhưng sau đó giảm mạnh khi thị trường đi vào giai đoạn điều chỉnh.
Thị trường chứng khoán Việt Nam vẫn còn nhiều tiềm năng, nhưng để đầu tư dài hạn thực sự mang lại lợi ích, cần có sự thay đổi từ cả phía cơ quan quản lý lẫn nhà đầu tư.
Tính đến ngày 30/9/2024, VN-Index tăng 14% so với đầu năm, thể hiện sự phục hồi mạnh mẽ bất chấp bối cảnh kinh tế vĩ mô biến động.
Trong thập kỷ qua, VN-Index đã tăng trưởng đáng kể, với tổng lợi nhuận tích lũy bằng USD đạt 107,8%.
So sánh với các thị trường khác: FTSE China A tăng 43,7%, FTSE ASEAN Extended tăng 70,9%, cho thấy Việt Nam có hiệu suất vượt trội trong khu vực.
Trong khi chờ đợi những thay đổi lớn từ thị trường, nhà đầu tư có thể chủ động thực hiện những bước nhỏ để bảo vệ chính mình và góp phần làm trong sạch thị trường:
Hãy linh hoạt và phù hợp với thực tế Việt Nam thay vì áp dụng máy móc tư duy đầu tư giá trị từ các thị trường phát triển. Ngay cả Warren Buffett cũng sẵn sàng chốt lời hoặc cắt lỗ khi cần.
Trừng phạt các doanh nghiệp thao túng giá bằng cách không tham gia mua bán cổ phiếu của họ. Đây không chỉ là cách bảo vệ tài khoản cá nhân mà còn là một tín hiệu mạnh mẽ để đẩy lùi các hành vi tiêu cực trên thị trường.
