Ngắt mạch thị trường (Circuit Breaker) là gì?

Khi giá cổ phiếu và hợp đồng tương lai cổ phiếu giảm nhanh trong một phiên giao dịch, các sàn giao dịch áp dụng lệnh dừng giao dịch để cho phép mọi người bình tĩnh lại và tránh các vụ sụp đổ thị trường như chúng ta đã từng chứng kiến trên Phố Wall.

Những động thái như vậy thường diễn ra trong thời điểm thị trường biến động mạnh, như tháng 3/2020 — khi đại dịch Covid-19 khiến thị trường toàn cầu lao dốc. Ngày 07/04/2025, căng thẳng thương mại toàn cầu gia tăng do việc Tổng thống Donald Trump áp dụng các mức thuế phổ quát cao bất ngờ đang gây áp lực lớn lên cổ phiếu, với áp lực bán tăng mạnh khi bước vào ngày thứ Hai. Hợp đồng tương lai gắn với S&P 500 đang lao dốc qua đêm. Một số thị trường đã phải ngắt mạch như:

• Trung Quốc

• Đài Loan

• Nhật Bản

• Úc

• Singapore

• Hợp đồng tương lai Russell

Hợp đồng tương lai 'giới hạn giảm' (limit down)

Trong giờ giao dịch ngoài Hoa Kỳ — từ 6 giờ chiều đến 9:30 sáng ET ngày hôm sau — nếu hợp đồng tương lai S&P giảm 7%, giao dịch sẽ bị dừng cho đến khi các nhà giao dịch sẵn sàng mua hợp đồng ở mức "giới hạn giảm" xuất hiện.

Ví dụ trong phiên ngày thứ 2 07/04/2025, hợp đồng tương lai Russell 2000, theo dõi chuẩn vốn hóa nhỏ, đã chạm ngưỡng này trong đêm, giảm 7% trước khi phục hồi.

Ngắt mạch (Circuit break) NYSE

Trong giờ giao dịch chính thức từ 9:30 sáng đến 4 giờ chiều ET, giao dịch cổ phiếu có thể bị tạm dừng trên toàn thị trường nếu sự sụt giảm của S&P 500 kích hoạt "ngắt mạch". Điều này xảy ra khi chỉ số chuẩn giảm một lượng nhất định trong ngày, khiến Sở Giao dịch Chứng khoán New York tạm dừng mọi giao dịch. Tất cả các sàn giao dịch chứng khoán lớn đều tuân theo các lệnh dừng giao dịch này.

Có ba cấp độ ngắt mạch:

• Cấp 1: S&P 500 giảm 7% trong ngày. Nếu điều này xảy ra trước 3:25 chiều ET, giao dịch sẽ dừng trong 15 phút. Nếu xảy ra sau thời điểm đó, giao dịch vẫn tiếp tục trừ khi ngắt mạch cấp 3 được kích hoạt.

• Cấp 2: S&P 500 giảm 13% trong ngày. Nếu điều này xảy ra trước 3:25 chiều ET, giao dịch dừng trong 15 phút. Nếu xảy ra sau thời điểm đó, giao dịch vẫn tiếp tục trừ khi ngắt mạch cấp 3 được kích hoạt.

• Cấp 3: S&P 500 giảm mạnh 20% trong ngày. Tại thời điểm này, Sở Giao dịch sẽ tạm ngừng giao dịch trong phần còn lại của ngày.

Ví dụ: chỉ số chuẩn đóng cửa phiên ngày thứ Sáu ở mức 5.074,08. Dưới đây là các ngưỡng mà S&P 500 cần đạt được trong phiên ngày thứ Hai để kích hoạt các ngắt mạch khác nhau:

• Cấp 1: 4.718,89

• Cấp 2: 4.414,45

• Cấp 3: 4.059,26

Vào thứ Sáu 04/04/2025, phố Wall đã trải qua một phiên giao dịch tồi tệ. S&P 500 giảm gần 6%, ngày tồi tệ nhất kể từ ngày 16/3/2020 — khi nó giảm 11,98%. Chỉ số Dow Jones Industrial Average lao dốc 6,9%, mức giảm một ngày lớn nhất kể từ ngày 11/6/2020. Nasdaq Composite giảm 5,8% vào thứ Sáu và kết thúc ngày trong thị trường gấu, giảm hơn 20% so với mức cao kỷ lục thiết lập vào tháng 12. Tính đến 07/04/2025, S&P 500 đã giảm 17% so với mức cao nhất mọi thời đại thiết lập vào tháng 2.

Liên hệ đến thị trường Việt Nam

Đối với thị trường chứng khoán Việt Nam, chúng ta cũng có cơ chế ngắt mạch tương tự, nhưng với những ngưỡng và quy định riêng:

1. Biên độ dao động giá: Thị trường chứng khoán Việt Nam áp dụng biên độ dao động giá ±7% cho sàn HOSE, ±10% cho sàn HNX, và ±15% cho UPCoM. Điều này khác với thị trường Mỹ không có giới hạn biên độ hàng ngày cho từng cổ phiếu.

2. Cơ chế ngắt mạch VN-Index: hiện chúng ta chưa có cơ chế ngắt mạch toàn thị trường. Điều này cũng chưa quá cần thiết khi chúng ta đã thiết lập ngưỡng tăng giảm tối đa của các cổ phiếu trên các sàn giao dịch.

Tuy không có cơ chế ngắt mạch, nhưng Việt Nam thường có hiện tượng "trắng bên mua" hay "trắng bên bán".

Trắng bên mua (No bid):

• Xảy ra khi một cổ phiếu không có lệnh mua nào trong sổ lệnh

• Thường xuất hiện khi thị trường hoặc cổ phiếu cụ thể đối mặt với tin tức tiêu cực mạnh

• Nhà đầu tư rút hết lệnh mua vì lo ngại rủi ro, chờ đợi mức giá thấp hơn hoặc thông tin rõ ràng hơn

• Thường dẫn đến / đi đôi với việc giá cổ phiếu giảm sàn (giảm đến mức giới hạn biên độ)

Trắng bên bán (No ask):

• Xảy ra khi một cổ phiếu không có lệnh bán nào trong sổ lệnh

• Thường xuất hiện khi có tin tức tích cực đột biến về cổ phiếu hoặc thị trường

• Người nắm giữ cổ phiếu không muốn bán vì kỳ vọng giá sẽ còn tăng cao hơn

• Thường dẫn đến / đi đôi với việc giá cổ phiếu tăng trần (tăng đến mức giới hạn biên độ)

Những hiện tượng này phản ánh tâm lý thị trường cực đoan, khi một bên hoàn toàn rút lui khỏi thị trường. Đặc biệt trong những phiên "hoảng loạn", có thể có hàng trăm mã cổ phiếu đồng thời bị "trắng bên mua" khi nhà đầu tư đua nhau tháo chạy, thường tạo ra những phiên giảm điểm mạnh của các chỉ số.

Khác với cơ chế ngắt mạch ở thị trường Mỹ, hiện tượng này không dẫn đến việc dừng giao dịch toàn thị trường, mà chỉ ảnh hưởng đến khả năng giao dịch của từng cổ phiếu riêng lẻ. Nếu không có người mua hoặc người bán, giao dịch của cổ phiếu đó sẽ không thể thực hiện được cho đến khi xuất hiện lệnh đối ứng.