Đáo hạn phái sinh là gì và vì sao nó làm thị trường biến động mạnh. Chỉ số VN30 và các hợp đồng tương lai bị ảnh hưởng bởi giao dịch lớn và có nguy cơ bị thao túng.
Nội dung
Ngày đáo hạn phái sinh là gì?
Ngày đáo hạn phái sinh (Expiration Date) là ngày cuối cùng mà hợp đồng phái sinh còn hiệu lực. Đây là thời điểm mà nhà đầu tư phải quyết định có giữ hoặc thoát khỏi vị thế của mình trên thị trường chứng khoán phái sinh. Sau ngày này, hợp đồng sẽ không còn giá trị, và nhà đầu tư sẽ không còn quyền mua/bán dựa trên hợp đồng đó. Điều này áp dụng cho cả hợp đồng quyền chọn và hợp đồng tương lai.
Tại Việt Nam, ngày đáo hạn phái sinh thường rơi vào thứ Năm của tuần thứ ba trong tháng đáo hạn, và điều này ảnh hưởng lớn đến hoạt động giao dịch và tính thanh khoản của thị trường.
Cách tính điểm số VN30
Chỉ số VN30 là chỉ số đại diện cho 30 công ty có vốn hóa lớn nhất và có tính thanh khoản cao nhất trên sàn HOSE (Sở Giao dịch Chứng khoán TP.HCM). Điểm số VN30 được tính dựa trên tổng giá trị vốn hóa thị trường của 30 cổ phiếu này, với một công thức chuẩn xác do HOSE quy định. Để giảm ảnh hưởng quá mức của một cổ phiếu lên chỉ số chung, HOSE áp dụng tỷ lệ free-float, chỉ tính phần cổ phiếu có khả năng tự do giao dịch trên thị trường.
Công thức chung để tính chỉ số VN30 là:
VN30-Index = Giá trị vốn hóa thị trường hiện tại (CMV) / Giá trị vốn hóa thị trường cơ sở (BMV)
Ảnh hưởng của điểm số VN30 đến hợp đồng phái sinh
Các hợp đồng tương lai phái sinh (VN30F) dựa trên chỉ số VN30, tức là giá trị hợp đồng phái sinh sẽ phản ánh sự thay đổi của chỉ số này. Vì vậy, nếu chỉ số VN30 biến động mạnh (tăng hoặc giảm), giá trị của hợp đồng tương lai cũng sẽ thay đổi tương ứng. Đối với các nhà đầu tư, sự biến động của VN30 ảnh hưởng trực tiếp đến quyết định mua/bán các hợp đồng tương lai để tối ưu hóa lợi nhuận hoặc cắt lỗ.
Ảnh hưởng của ngày đáo hạn phái sinh
Thị trường chứng khoán thường có sự biến động lớn xung quanh ngày đáo hạn phái sinh. Điều này là do nhà đầu tư thực hiện việc đóng hoặc mở các vị thế mới để tránh rủi ro hoặc để kiếm lợi nhuận từ sự thay đổi giá. Giao dịch ồ ạt trong những phiên đáo hạn có thể làm tăng áp lực lên thị trường cơ sở, gây ra sự biến động mạnh về giá. Đặc biệt, các phiên giao dịch ATC vào ngày đáo hạn thường ghi nhận những biến động giá đáng kể, khiến chỉ số VN30 có thể giảm hoặc tăng đột ngột.
Ví dụ, trong thời gian dịch COVID-19, khi thị trường chứng khoán chính lao dốc, thanh khoản của thị trường phái sinh tăng mạnh vì nhu cầu phòng ngừa rủi ro. Điều này cho thấy sự quan trọng của phái sinh như một công cụ quản lý rủi ro cho các nhà đầu tư.
Thao túng thị trường thông qua cổ phiếu vốn hóa lớn vào ngày đáo hạn
Một trong những rủi ro lớn vào ngày đáo hạn phái sinh là khả năng thao túng thị trường thông qua các cổ phiếu vốn hóa lớn. Do điểm số VN30 được tạo thành từ các cổ phiếu này, nếu một số nhà đầu tư lớn, hay còn gọi là "cá mập", thực hiện các giao dịch lớn để thao túng giá của các cổ phiếu trong rổ VN30, họ có thể khiến chỉ số này biến động mạnh. Việc mua vào hoặc bán ra với khối lượng lớn các cổ phiếu vốn hóa lớn vào ngày đáo hạn có thể đẩy giá lên hoặc xuống đột ngột, từ đó ảnh hưởng trực tiếp đến giá trị các hợp đồng tương lai phái sinh VN30F.
Các nhà đầu tư lớn có thể tận dụng việc thao túng giá cổ phiếu để kiếm lợi nhuận từ hợp đồng phái sinh của mình. Việc này có thể gây ra biến động lớn cho toàn bộ thị trường, nhất là trong các phiên ATC (phiên xác định giá đóng cửa). Những phiên này thường xuất hiện hiện tượng giá của nhiều cổ phiếu bị đẩy lên hoặc xuống bất thường.
Một số cổ phiếu có vốn hóa lớn nhưng khối lượng giao dịch hàng ngày thấp như POW, VCB, SAB, MSN, GVR, v.v. có thể dễ dàng được sử dụng để thao túng chỉ số VN30. Dưới đây là lý do và phân tích chi tiết hơn về vấn đề này:
Vốn hóa lớn: Những cổ phiếu này chiếm tỷ trọng đáng kể trong chỉ số VN30. Điều này có nghĩa là bất kỳ sự biến động giá nào của chúng đều sẽ ảnh hưởng lớn đến giá trị của chỉ số VN30.
Khối lượng giao dịch thấp: Khi một cổ phiếu có khối lượng giao dịch thấp, việc tác động đến giá cổ phiếu trở nên dễ dàng hơn. Chỉ cần một lượng vốn không quá lớn cũng có thể tạo ra những biến động mạnh về giá của cổ phiếu, từ đó ảnh hưởng đến chỉ số.
Các tổ chức hoặc nhà đầu tư lớn có thể mua hoặc bán một khối lượng cổ phiếu đáng kể trong một thời gian ngắn để làm thay đổi giá của những cổ phiếu này. Với khối lượng giao dịch nhỏ, những thay đổi lớn về giá sẽ tác động mạnh đến chỉ số VN30.
Trong ngày đáo hạn phái sinh, nếu một tổ chức lớn nắm giữ vị thế Short (đặt cược thị trường sẽ giảm), họ có thể bán mạnh các cổ phiếu như VCB, SAB hoặc MSN để kéo chỉ số VN30 xuống thấp. Ngược lại, nếu nắm giữ vị thế Long, họ có thể đẩy giá lên bằng cách mua vào những cổ phiếu này.
Lưu ý khi tham gia thị trường vào ngày đáo hạn
Nhà đầu tư cần chú ý đến ngày đáo hạn để tránh rủi ro không mong muốn và tối ưu hóa lợi nhuận. Nếu không đóng vị thế phái sinh trước ngày đáo hạn, hệ thống giao dịch sẽ tự động thanh lý hợp đồng với giá cuối cùng của ngày đáo hạn, điều này có thể dẫn đến lỗ hoặc lãi ngoài ý muốn. Do đó, cần theo dõi kỹ các mốc thời gian quan trọng này để đưa ra các quyết định giao dịch hợp lý.
