Mô hình định giá tài sản vốn (CAPM)

Mô hình định giá tài sản vốn (CAPM) là gì?

Mô hình định giá tài sản vốn (CAPM) mô tả mối quan hệ giữa rủi ro hệ thống (những rủi ro chung của hoạt động đầu tư) và tỷ suất sinh lời kỳ vọng của tài sản, đặc biệt là cổ phiếu. Đây là một mô hình tài chính thiết lập mối quan hệ tuyến tính giữa lợi nhuận yêu cầu của một khoản đầu tư và rủi ro.

CAPM dựa trên mối quan hệ giữa hệ số beta của tài sản, lãi suất phi rủi ro (thường là lãi suất trái phiếu Chính phủ tại Việt Nam), và phần bù rủi ro thị trường (chênh lệch giữa tỷ suất sinh lời kỳ vọng của thị trường và lãi suất phi rủi ro).

CAPM được phát triển vào đầu những năm 1960 bởi các nhà kinh tế tài chính William Sharpe, Jack Treynor, John Lintner và Jan Mossin, dựa trên nền tảng ý tưởng của Harry Markowitz từ những năm 1950.

Những điểm chính cần nắm

• CAPM là mô hình tài chính tính toán tỷ suất sinh lời kỳ vọng cho một tài sản hoặc khoản đầu tư

• Mô hình sử dụng tỷ suất sinh lời kỳ vọng của thị trường, lãi suất phi rủi ro, và mức độ tương quan của tài sản với thị trường (hệ số beta)

• Mặc dù có một số hạn chế, CAPM vẫn được sử dụng rộng rãi do tính đơn giản và khả năng so sánh các phương án đầu tư

Các giả định của CAPM

CAPM dựa trên các giả định sau:

• Tất cả nhà đầu tư đều có tâm lý né tránh rủi ro

• Nhà đầu tư có cùng khoảng thời gian đánh giá thông tin

• Có thể vay vốn không giới hạn ở mức lãi suất phi rủi ro

• Đầu tư có thể chia nhỏ không giới hạn

• Không có thuế, lạm phát hoặc chi phí giao dịch

• Rủi ro và lợi nhuận có mối quan hệ tuyến tính

Công thức CAPM

ERᵢ = Rᶠ + βᵢ(ERₘ - Rᶠ)

Trong đó:

• ERᵢ = Tỷ suất sinh lời kỳ vọng của khoản đầu tư

• Rᶠ = Lãi suất phi rủi ro

• βᵢ = Hệ số beta của khoản đầu tư

• (ERₘ - Rᶠ) = Phần bù rủi ro thị trường

Những hạn chế của CAPM

1. Giả định không thực tế

• Thị trường chứng khoán Việt Nam chưa thực sự hiệu quả và cạnh tranh hoàn hảo

• Thông tin công ty không phải lúc nào cũng được phân phối và hấp thụ nhanh chóng

2. Vấn đề với Beta

• Mối quan hệ tuyến tính giữa beta và lợi nhuận cổ phiếu không phải lúc nào cũng đúng

• Biến động giá theo hai chiều không có cùng mức độ rủi ro

• Khoảng thời gian xem xét để xác định biến động không có tiêu chuẩn cụ thể

3. Ước tính phần bù rủi ro

• VN-Index được sử dụng làm đại diện cho danh mục thị trường, nhưng đây không phải là so sánh hoàn hảo

• Khó khăn trong việc ước tính dòng tiền tương lai chính xác

Các mô hình thay thế CAPM

Do những hạn chế của CAPM, một số mô hình thay thế đã được phát triển:

1. Lý thuyết định giá Arbitrage Pricing Theory (APT): Xem xét nhiều yếu tố vĩ mô và yếu tố đặc thù công ty

2. Mô hình 3 yếu tố Fama-French: Mở rộng CAPM bằng cách thêm:

• Rủi ro quy mô công ty

• Rủi ro giá trị

• Yếu tố rủi ro thị trường

3. Mô hình 5 yếu tố Fama-French (2015): Bổ sung thêm:

• Yếu tố khả năng sinh lời

• Yếu tố đầu tư

Mô hình CAPM quốc tế (ICAPM)

ICAPM là phiên bản mở rộng của CAPM cho đầu tư quốc tế, xem xét thêm:

• Mức độ tiếp xúc trực tiếp với ngoại tệ

• Mức độ tiếp xúc gián tiếp với ngoại tệ

• Thời gian và rủi ro thị trường

Giá trị thực tiễn của CAPM tại Việt Nam

Mặc dù có những hạn chế, CAPM vẫn có giá trị như một công cụ để:

• Đánh giá tính hợp lý của kỳ vọng tương lai

• So sánh các cơ hội đầu tư

• Xem xét lại hiệu suất danh mục đầu tư

CAPM và Hệ số Beta trong bối cảnh Việt Nam

Tại Việt Nam, beta được tính toán bằng cách so sánh biến động giá cổ phiếu với chỉ số VN-Index. Nếu một cổ phiếu có rủi ro cao hơn thị trường, nó sẽ có beta lớn hơn 1. Ngược lại, nếu beta nhỏ hơn 1, mô hình cho rằng cổ phiếu đó sẽ giảm rủi ro của danh mục đầu tư.

Ví dụ về CAPM trong thị trường Việt Nam

Giả sử một nhà đầu tư đang xem xét một cổ phiếu có giá 100.000 đồng/cổ phiếu và trả cổ tức 3% hàng năm. Cổ phiếu này có beta là 1,3 (biến động mạnh hơn VN-Index). Lãi suất trái phiếu Chính phủ (phi rủi ro) là 3% và nhà đầu tư kỳ vọng VN-Index sẽ tăng 8% mỗi năm.

Tỷ suất sinh lời kỳ vọng theo CAPM là: 9,5% = 3% + 1,3 × (8% - 3%)